ครูเฉลย ศุขะวณิช

บุ คคลสำคั ญนาฏศิ ลป์
เเละการละคร

ครูเฉลย ศุขะวณิช

ชีวประวัติ

คุณครูเฉลย ศุ ขะวณิช เกิ ดเมื่ อวันที่ ๑๑
พฤศจิกายน พุ ทธศั กราช ๒๔๔๗ เป็นผู้เชี่ยวชาญ
การสอนและออกแบบนาฏศิ ลป์ไทย แห่งวิทยาลั ย

นาฏศิ ลป์ กรมศิ ลปากร ซึ่ งมีความรู้ความ
สามารถสูงในกระบวนท่ ารำทุกประเภท ทาง
ร า ช ก า ร ไ ด้ ม อ บ ห ม า ย ใ ห้ เ ป็ น ผู้ ว า ง ร า ก ฐ า น จั ด
สร้างหลั กสูตร การเรียนการสอนวิชานาฏศิ ลป์
ตั้งแต่ ระดับต้ นจนถึ งขั้นปริญญา เป็นผู้มีความ
เมตตาเอื้ ออารี อุ ทิ ศตนเพื่ อ ประโยชน์แก่ การ
ศึ กษาและงานศิ ลป์อย่างต่ อเนื่ อง ได้รับปริญญา
ครุศาสตรบัณฑิ ตกิ ตติ มศั กดิ์ สาขา นาฏศิ ลป์
สหวิทยาลั ยรัตนโกสินทร์ วิทยาลั ยครูบ้านสมเด็จ
เจ้าพระยา นางเฉลย ศุ ขะวณิช สมควรได้รับ
การยกย่องเชิดชู เกี ยรติ เป็นศิ ลปินแห่งชาติ
สาขาศิ ลปะการแสดง (นาฏศิ ลป์) ประจำปี

พุ ทธศั กราช ๒๕๓๐

การศึกษา

การศึ กษา ได้เรียนวิสามัญระดับประถม
ศึ กษา ที่ โรงเรียนราษฎร์ใกล้ บ้าน มีความ
รู้พอ อ่ านออกเขียนได้ เมื่ ออายุ ประมาณ

๗ ขวบ มารดาได้ พาไปฝากไว้ให้อยู่ใน
ความอุ ปการะของคุณ หญิงจรรยายุ ทธ
กิ จ (เอี่ ยม ไกรฤกษ์ ) ต่ อมา ได้ติ ดตามไป
อยู่กั บคุณท้ าวนารีวรคณา รักษ์ (เจ้าจอม
แจ่มในรัชกาลที่ ๕) ซึ่ งเป็นพี่สะใภ้ ของ
คุณหญิงจรรยาฯ เพื่ อฝึ ก หัดละครเมื่ อ

ได้มาอยู่กั บคุณท้ าวนารีฯ ณ วังสวน
กุหลาบแล้ วนายเฉลยก็ ได้มีโอกาส
ฝึ กหัดละครจนกระทั่งได้รับ การถวายตั ว

กั บ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมหลวง
นครราชสีมา และได้อยู่ใน ความดูแลรับ

การฝึ กฝนเป็นพิเศษจากท่ าน ครูและ
ท่ านผู้ชำนาญการละครอี กหลายท่ าน อาทิ
หม่อมครูนุ่ม หม่อมในกรมหมื่ นสถิ ตธำรง

สวัสดิ์ ( พระองค์ เจ้าเนาวรัตน์) หม่อม
ครูอึ่ ง หม่อมใน สมเด็จพระบัณฑูร

การทำงาน

นางเฉลย ศุ ขะวณิช เข้ารับราชการเมื่ อ พ.ศ.
๒๕๐๐ ขณะ มีอายุ ๕๓ ปี ในตำแหน่งครูพิเศษ
สอน นาฏศิ ลป ละคร วิทยาลั ยนาฏศิ ลป์ กรม
ศิ ลปากร ครั้นเกษี ยณอายุ ราช การแล้ วทาง
ราชการก็ อนุมัติ ให้จ้างท่ านใน ฐานะผู้ทรงคุณวุ ฒิ
พิเศษตลอดจนถึ งปั จจุ บัน และ ได้รับการยกย่อง
ให้ดำรงตำแหน่งผู้เชี่ยวชาญ การแสดงนาฏศิ ลป์
ไทยได้เป็นผู้ฝึ กหัด ฝึ กซ้อม และควบคุมการ
แสดงโขน-ละคร ของกรมศิ ล ปากรแทบทุกเรื่ อง
และนางเฉลย ศุ ขะวณิชเป็นผู้มีความสามารถ
ยอดเยี่ยมและรอบรู้ในกระบวน การแห่งการ
แสดงละครรำทุกประเภท เช่น ละครนอก ละครใน
ละครดึกดำบรรพ์ ละครพันทาง โดยเฉพาะการ
รำเดี่ยวฝี มือตั วนางสามารถถ่ ายทอดได้อย่าง
ครบถ้ วนและถูกต้ องตามแบบแผน และยังเป็นผู้
ที่ มีความสามารถยอดเยี่ยมและรอบรู้ในกระบวน
แสดงละครร้อง สามารถถ่ ายทอดได้อย่างครบ
ถ้ วนและถูก ต้ องทั้งทางร้องและทางแสดง

การเข้ารับราชการ

พ.ศ.๒๕๐๐ คุณครูเฉลย อายุ ได้ ๕๓ ปี คุณครู
ลมุ ล ได้ชักชวนให้ท่ านมาเป็นครูสอนละครนาง ณ
โรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตร์ (วิทยาลั ยนาฏศิ ลป

ในปั จจุ บัน) เพื่ อสอนแทนหม่อมครูต่ วน
(ศุ ภลั กษณ์ ภั ทรนาวิก) ซึ่ งถึ งแก่ กรรม
คุณครูเฉลย ได้สร้างคุณูปการมากมายให้แก่
วิทยาลั ยนาฏศิ ลป กรมศิ ลปากร และวงการ
นาฏศิ ลป์ไทย จนได้รับการยกย่องเป็น “ศิ ลปิน
แห่งชาติ ” สาขาศิ ลปะการแสดง ประจำปี
พ.ศ.๒๕๓๐ สิ่งที่ นับว่าเป็นเกี ยรติ ยศสูงสุดของ
ชีวิตความเป็นครูของคุณครูเฉลย ศุ ขะวณิช คื อ
การได้ถวายการสอนแด่องค์ สมเด็จพระเทพรัตน
ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ท่ านรับราชการจน
เกษี ยณอายุ เมื่ อ พ.ศ.๒๕๐๗ และได้ดำรง
ตำแหน่งผู้เชี่ยวชาญการสอนนาฏศิ ลป์ ประจำ
วิทยาลั ยนาฏศิ ลป กรมศิ ลปากร จนสิ้นอายุ ของ
ท่ าน เมื่ อวันที่ ๑๔ เมษายน ๒๕๔๔ รวมอายุ ท่ าน

ได้ ๙๖ ปี

การเเสดงเป็นตัวนาง

การแสดงเป็นตั วนางขณะอยู่วังสวนกุหลาบ
• ละครใน

1. เรื่ อง อิ เหนา แสดงเป็น มะเดหวี ดรสา
2. เรื่ อง อุ ณรุท แสดงเป็น นางศุ ภลั กษณ์
3. เรื่ อง รามเกี ยรติ์ แสดงเป็น ชมพู พาน
• ละครนอก
1. เรื่ อง สังข์ทอง แสดงเป็น นางมณฑา นาง

จั น ท ร์
2. เรื่ อง สังข์ศิ ลป์ไชย แสดงเป็น นางเกสรสุ

มณฑา
3. เรื่ อง คาวี แสดงเป็น นางเฒ่าทั ศประสาท

นางคั นธมาลี
4. เรื่ อง พระอภั ยมณี แสดงเป็น นางวารี นาง

สุ ว ร ร ณ ม า ลี
5. เรื่ อง เงาะป่า แสดงเป็น นางฮอยเงาะ

การย้ายมาอยู่วังเพชรบูรณ์

เมื่ อคุณครูเฉลย อายุ ประมาณ ๑๖-๑๗ ปี
(พ.ศ.๒๔๖๓-๖๔) ได้ย้ายออกจากวังสวนกุหลาบ
มาอยู่ วังเพชรบู รณ์ ของสมเด็จพระเจ้าน้อง
ยาเธอเจ้าฟ้าจุ ฑาธุ ชธราดิลก กรมขุ นเพ็ชรบู รณ์
อิ นทราชัย (สร้างเสร็จ พ.ศ.๒๔๖๒) คุณครูเฉลย
มีหน้าที่ เป็นหัวหน้าควบคุมตั วละครน้องๆ ซึ่ งมี ๔
หมู่ๆ ละ ๓๐ คน ขณะนี้คุณครูเฉลยถื อว่าเป็น
ข้าหลวงละครรุ่นใหญ่แล้ ว เช่นเดียวกั บคุณครู
ลมุ ลตั วละครในวังเพ็ชรบู รณ์จะต้ องซ้อมละครทุก

วัน ในเวลา ๒๐.๐๐ น. สมเด็จฯ จะเสด็จทอด
พระเนตรการฝึ กซ้อมละครแทบทุกคื น ตรัสเรียก

ซ้อมชุ ดใดๆ ก็ ต้ องได้ การฝึ กซ้อมมากจึงเป็น
สาเหตุหนึ่ งที่ ทำให้ตั วละครจดจำท่ ารำได้แม่นยำ
สถานที่ ที่ ใช้ในการฝึ กซ้อมละคร คื อ ใต้ ถุนของ
เรือนกิ นกรรำ ในระหว่างซ้อม มีอาหารว่างเลี้ ยง
ทุกคน และจะทำการซ้อมจนถึ งเที่ ยงคื นละครวัง

เพชรบู รณ์อยู่ได้ ๓-๔ ปี ก็ เลิ กล้ ม เพราะทูล
กระหม่อมเจ้าฟ้าจุ ฑาธุ ชฯ สิ้นพระชนม์

(พ.ศ.๒๔๖๖) ขณะพระชนมายุ เพียง ๓๑ พรรษา

ผลงานด้านการประดิษฐ์ท่ารำ

เช่น รำแม่บทสลั บคำ รำพัดรัตนโกสินทร์
ชุ ดศุ ภลั กษณ์อุ้ มสม ฉุยฉายวันทองแป
ลง ฉุยฉายศู รปนขา ฉุยฉายยอพระกลิ่ น
รำกริชดรสา รำฝรั่งคู่ ระบำศรีชัยสิงห์
ระบำ กาญจนาภิ เษก ระบำเทพอั ปสร

พนมรุ้ง ระบำขอม ระบำกิ นนร ระบำ
มิตรไมตรีซีเกมส์ ฟ้อนลาวสมเด็จ เซิ้ง

สราญ เป็นต้ น

ผลงาน

ผลงานด้านการถ่ ายทอด
รำกริชดรสา รำเชิดฉิ่ งศุ ภลั กษณ์ รำศุ ภลั กษณ์
อุ้ มสม รำฝรั่งคู่ รำฉุยฉายวันทอง รำฉุยฉายเบญ
กาย รำฉุยฉายศู รปนขา รำฉุยฉายยอพระกลิ่ น
รำฉุยฉายกิ่ งไม้เงิ นทอง รำเชิดฉิ่ งเมขลา รำ

เมขลา-รามสูร รำรจนาเสี่ยงพวงมาลั ย
ผ ล ง า น ด้ า น ก า ร ส ร้ า ง ส ร ร ค์

รำหน้าพาทย์โปรยข้าวตอก ระบำเทพนพ
เคราะห์ ระบำอยุ ธยา ฟ้อนชมสวน ฟ้อนลาว
สมเด็จ ฟ้อนชมเดือน ระบำเทพอั ปสร ฉุยฉาย
นาฏศิ ลป์ ระบำทวาราวดี ระบำศรีวิชัย ระบำ
ลพบุ รี ระบำเชียงแสน ระบำฉิ่ ง ระบำกรับ
ฟ้อนแคน เซิ้งสัมพันธ์ ลำหับชมป่า รำราชสดุดี
จักรีวงศ์ ระบำมิตรไมตรีญี่ปุ่น-ไทย ระบำสตวาร
รำพราหมณีถวายพระพร ระบำศรีชยสิงห์ ระบำ
เทพประชุ มพร ระบินรี-กิ นรา ระบำงู ระบำ
ดอกบัวขาว ระบำไตรรัตน์ ระบำธรรมจักร ระบำ
นก ระบำเบิกโรงเรื่ องนางสงกรานต์ ระบำ
มิตรไมตรี ระบำแม่โพสพ รำกิ่ งไม้เงิ นทองถวาย
พระพร รำโคมบัวถวายพระพร รำฉั ตรมงคลศิ ร

วาท รำพัดรัตนโกสินทร์ รำแม่บทสลั บคำ
รำสวัสดิรักษา เซิ้งสราญ ระบำเทพอั ปสรพนมรุ้ง

ฟ้อนมอญ ระบำขอม ระบำจีนเก็ บบุ ปผา

จัดทำโดย

น.ส.กานต์ พิชชา พรหมบุ ตร
ม.5/3 เลขที่ 3