ภาพจาก : http://www.bloggang.com/data/abird/picture/1240970909.jpg

               งานหุ่น    คืองานช่างในด้านการสร้างรูปต่างๆ ที่ประกอบไปด้วยศิลปลักษณะนานาชนิดที่เป็นลักษณะรูปจำลองแทนสิ่งที่เป็นจริงพวกหนึ่งกับสิ่งที่ใช้เป็นหุ่นโครงร่างของสิ่งที่จะทำการตกแต่งรูปทรงให้สมบูรณ์และสวยงามต่อไป

               ช่างหุ่น    เป็นช่างที่ทำสร้างสิ่งต่างๆให้เป็นตัวหรือเป็นรูปร่างขึ้นมา งานของช่างหุ่นที่เป็นมาโดยขนบนิยมในศิลปกรรมแบบไทย อาจจำแนกออกตามลักษณะของงานช่างหุ่นได้เป็น 3 ลักษณะงานด้วยกัน คือ

                           - ช่างหุ่นต่ออย่าง  ทำการช่างในลักษณะการสร้างรูปลักษณ์ด้วยการนำเอาวัตถุ เช่นไม้มาต่อกัน ปรุงให้เป็นรูปขึ้น มีรูปลักษณะและอัตราส่วนที่ย่อลงมาอย่างแน่นอน จากส่วนจริงที่จะสร้างทำเป็นของใหญ่ๆ ต่อไป หรือทำเป็นหุ่นที่มีส่วนสัดกะขึ้นไว้โดยประมาณที่จะนำไปไขส่วน หรือขยายส่วนเพื่อสร้างทำเป็นของจริงได้โดยไม่เกิดการผิดพลาด ตัวอย่างเช่น ต่ออย่างพระมหาธาตุเจดีย์ พระสถูปเจดีย์ ต่ออย่างพระอุโบสถ พระวิหาร พระมณฑป ต่ออย่างบุษบก เป็นต้น หุ่นที่ต่อเป็นอย่างสิ่งต่างๆ นี้ อาจทำด้วยดินเหนียวปั้นทำขึ้นเป็นหุ่นแล้วเผาไฟให้สุก ทำเป็นแบบสำหรับทำจริงก็มี หุ่นดินปั้นเผาไฟเหล่านี้ บางชิ้นยังมีให้เห็นได้ในพิพิธภัณฑสถานหลายแห่ง

                           - ช่างหุ่นรูป   ทำการต่อหุ่นเครื่องอุปโภคชนิดต่างๆ สำหรับนำไปตกแต่ง หรือประดับด้วยวัสดุ ต่างๆ ให้สวยงามมีคุณค่าต่อไปในลักษณะงานประณีตศิลป ปกติใช้วัสดุประเภทหวาย ไม้ระกำ ไม้อุโลก ไม้สมพง ไม้ไผ่ เป็นต้น นำมาผูก ขด หรือต่อกันขึ้นเป็นรูปโกลน โดยอาศัยกาวบ้าง ไม้กลัดบ้าง ผนึกหรือเสียบตรึงให้วัสดุที่จะคุมกันขึ้นเป็นรูปทรงมั่นคงอยู่ได้
                             งานหุ่นรูปโกลนที่ทำขึ้นโดยวิธีหุ่นรูปนี้ มีตัวอย่างเช่น หุ่นพานแว่นฟ้า หุ่นตะลุ่ม หุ่นเตียน หุ่นกะบะ เป็นต้น หุ่นรูปโกลนที่ได้ทำขึ้นนี้ยังไม่เป็นชิ้นงานที่สำเร็จสมบูรณ์ จะต้องนำไปตกแต่งด้วยการถมสมุก ทารักแล้ว เขียนลายปิดทองรดน้ำบ้าง ประดับกระจกบ้าง ประดับมุกบ้าง หรือปั้นลายด้วยรักสมุกให้สำเร็จสมบูรณ์และสวยงาม ต่อไปอีกทอดหนึ่ง

                           - ช่างผูกหุ่น  เป็นช่างหุ่นประเภทที่ทำหน้าที่สร้างสรรค์หุ่นต่างๆ ที่มีขนาดย่อมและขนาดใหญ่ ด้วยการใช้ไม้ไผ่ หวาย เป็นต้น นำมาผ่า จักเกรียกออกเป็นชิ้นๆ แล้วคุมกันขึ้นเป็นโครงร่างด้วยวิธีผูกมัด ขัดกันทำให้เป็นโครงรูปดังที่ต้องการแล้วจึงใช้ลำแพนบ้าง กระดาษบ้าง ผ้าบ้าง ทับโครงรูปที่ได้ผูกขึ้นเป็นหุ่นนั้นให้เป็นรูปทรงสมบูรณ์ตามต้องการ
                          

                            การงานของช่างผูกหุ่นนี้ ที่เป็นงานโดยขนบนิยมแต่กาลก่อนมี 2 ประเภท คือ 

                               1. งานผูกหุ่นรูปภาพ จัดว่าเป็นงานประณีตศิลปที่สำคัญประเภทหนึ่ง ต้องอาศัยฝีมือและความสามารถของช่างหุ่น ที่อาจทำการได้ทั้งงานปั้น งานสลักกระดาษ และการเขียนระบายสี พร้อมอยู่ในหุ่นรูปภาพที่ช่างหุ่นทำขึ้นอย่างวิจิตรและประณีต ให้ดูประหนึ่งว่าเป็นของจริง หุ่นรูปภาพนี้ ทำขึ้นโดยอาศัยไม้ไผ่ หวาย ทางมะพร้าว ทางหมาก นำมาผูกขึ้นเป็นโครงร่างของรูปภาพ ที่จะทำขึ้นนั้นชั้นหนึ่งก่อน จึงบุผ้าหรือบุกระดาษหุ้มห่อโครงร่างนั้นขึ้นเป็นรูปเป็นร่าง มีส่วนละเอียดพอสมควรแล้วจึงขึ้นด้วยรักสมุกทำรายละเอียด หรือช่างจะตกแต่งไปตามแต่จะเห็นงาม   หุ่นที่ได้ทำขึ้นจะเป็นรูปมนุษย์ อมนุษย์ เทวดา และสัตว์หิมพานต์ เป็นงานประณีตศิลป ที่สร้างขึ้นเนื่องด้วยคติความเชื่อตามประเพณีนิยมในการพระราชพิธีสำคัญบางโอกาส 

                               2. งานผูกหุ่นเขาจำลอง  เป็นการผูกหุ่นทำเป็นภูเขาจำลองขนาดย่อมบ้าง ขนาดใหญ่และสูงบ้าง สำหรับใช้ในการพระราชพิธีสำคัญบางพิธี เช่น หุ่นเขาไกรลาสสำหรับพระราชพิธีโสกันต์ หุ่นเขาพระสุเมรุสำหรับพระราชพิธีออกเมรุ หุ่นเขาวงกตในพิธีเทศน์มหาชาติ  งานผูกหุ่นเขาจำลองนี้ ช่างหุ่นจะใช้ไม้จริง ต่อกันขึ้นเป็นร่างร้านให้มีขนาดกว้าง ยาว และสูงตามประสงค์ จะทำหุ่นภูเขาขึ้น ณ ที่นั้นโดยเฉพาะหุ่นภูเขา ที่สร้างขึ้นให้คนขึ้นไปได้บนภูเขาหุ่นนี้ เช่น ภูเขาไกรลาสในพระราชพิธีโสกันต์ จะต้องทำร่างร้านให้แข็งแรงมั่นคง พอจะรับน้ำหนักคนที่จะขึ้นไป และสิ่งปลูกสร้าง คือมณฑปและเครื่องตั้งแต่งขึ้นบนเขานั้นได้พอ  หุ่นภูเขาจำลองนี้ อาจตกแต่งด้วยต้นไม้ ชนิดไม้ใบและไม้ดอก หรือตกแต่งด้วยรูปปั้นสัตว์ชนิดต่างๆ ให้ดูเป็นธรรมชาติและสมจริง ย่อมทำได้ตามแต่จะเห็นงาม