การละเล่นของหลวง ครูกันต์ณภัทร

ระเบง โมงครุม่ กุลาตไี ม้ แทงวสิ ยั กระอว้ั แทงควาย

โดยครูกนั ตณ์ ภทั ร

การละเลน่ ของหลวง

ระเบง
โมงครมุ่
กลุ าตีไม้
แทงวิสยั

กระอัว้ แทงควาย

ระเบง เป็ นการแสดงตามเรื่องเทพนยิ าย
ตามอิทธพิ ลของศาสนาพราหมณ์ การ
แสดงระเบงบางครง้ั เรียกวา่ "เลน่ โอละพอ่ "
เนอ่ื งจากคารอ้ งเกอื บทกุ วรรคจะขนึ้ ตน้ ดว้ ย
คาวา่ "โอละพอ่ ..." ระเบงมที า่ รา่ ยราแบบ
เดียวกบั โมงคร่มุ เมอื่ ราทา่ ราจนครบแลว้
จึงจบั เรื่องแสดงละคร

การแตง่ กายของผแู้ สดงระเบง
ผเู้ ลน่ เป็ นกษตั ริยน์ อ้ ยใหญ่แตง่ กายเหมือนกนั ทกุ คนคือ สวมสนับเพลา สวมผา้ เกี้ยว
เสื้อคอตงั้ แขนยาวปล่อยชายไวน้ อกผา้ นงุ่ มีผา้ คาดพงุ ศีรษะสวมเทริดหัวพญานาค
มือถือคันธนพู รอ้ มลกู ธนู ผเู้ ล่นเป็ นพระกาฬหรือพระขนั ธกมุ ารแต่งกายได้ 2 แบบ
คือ เครื่องแต่งตัวเหมือนผเู้ ล่นเป็ นกษัตริย์นอ้ ยใหญ่ สวมเส้ือครยุ ทับ ศีรษะสวม
ลอมพอก (ชฎาเทวดาตลก สีขาวยอดแหลมสงู ) หรือแต่งตัวยืนเคร่ือง ทรงเคร่ือง
เหมอื นกษตั ริยใ์ นการแสดงละครราแตไ่ มส่ วมเสอ้ื

การแสดงระเบง นิยมใชผ้ ชู้ ายแสดง เนื้อรอ้ งระเบง กล่าวถึง
เทวดามาบอกใหบ้ รรดากษัตริย์รอ้ ยเอ็ดเจ็ดพระนครไปเขา
ไกรลาสที่สถิตของพระอิศวร ระหวา่ งการเดินทางเหลา่ กษตั ริย์
ต่างชมนกชมไมจ้ นกระทัง่ พบพระกาฬมาขวางทาง บรรดา
กษัตริยไ์ ม่รจู้ ักจึงไล่ใหห้ ลีกทางไปพรอ้ มเงื้อธนจู ะยิง พระกาฬ
เห็นเชน่ นน้ั จึงโกรธพรอ้ มทงั้ สาปใหเ้ หลา่ กษตั ริยส์ ลบไปแ ต่ เ กิ ด
ความสงสารจึงถอนคาสาปใหฟ้ ้ื น แลว้ ขอใหเ้ ดินทางกลับเมือง
บรรดากษตั ริยเ์ ชอ่ื ฟังและเดนิ ทางกลบั เมอื ง

ตวั อยา่ งบทรอ้ งระเบง

โอละพ่อประนมกรทง้ั ปวง
โอละพ่อบวั บานทงั้ ปวง
โอละพ่อกลบั ขวามาซา้ ย
โอละพ่อกลบั หลงั เป็ นหนา้

โอละพ่อถวายบงั คม
โอละพ่อบวั ตมู ทง้ั หลาย
โอละพ่อกลบั ซา้ ยไปขวา
โอละพ่อกลบั หนา้ เป็ นหลงั

การละเลน่ ของหลวง โมงคร่มุ

การเล่นโมงครุม่ เป็นการละเลน่ ทีม่ มี าตัง้ แต่
สมยั อยุธยา เรียกอีกชอ่ื หนึ่งว่า อีหลัดถัดทา ใน
เอกสารโบราณเรียกว่า หมง่ ครมุ่ โหม่งครมุ่ มงค
รุ่ม และที่เรียกวา่ โมงครุม่ สนั นิษฐานวา่ เรยี กชื่อ
ตามเสียงโหมง่ และเสียงกลองทีด่ งั

การละเล่นของหลวง โมงครมุ่

การแตง่ กายของผแู้ สดงโมงครมุ่
คือสวมชุดเขม้ ขาบ เป็นผ้าที่ทอ
ควบกบั ทองแล่น (ทองคาที่แผน่
เปน็ เสน้ บางๆแลว้ นามาแลง่ รีดตดั เป็นริว้ ๆ ตามยาว) สวมสนับเพลา
คาดผา้ ทีเ่ อว สวมเทริด นกั แสดงมือถือไม้กาพดขา้ งละอัน (ไม้กาพดมี
ลกั ษณะคลา้ ยตระบองขนาดส้นั สว่ นลา่ งทาเป็นด้ามสาหรบั ถือ)

การละเลน่ ของหลวง โมงครุ่ม

การแสดงโมงครุ่ม แบง่ ผู้แสดงออกเปน็ กลมุ่ ๆ ละ ๔ คนกลมุ่ หน่งึ มีกลองโมงครมุ่ ๑ ลูก ผ้แู สดง
ยืนใกล้กบั กลองขา้ งละ ๒ คน กลองโมงครมุ่ เปน็ กลองกลองขึน้ หนงั สองหนา้ มีรปู ทรงอยา่ ง
เดียวกบั กลองทดั วางบนฐานต้ังตรงกลาง ดา้ นหนา้ ที่ผู้เล่น ๑ คน ยืนตีโหมง่ บอกทา่ ทางให้ผูเ้ ล่น
ทาตาม ผู้ตีโหม่งตีให้สญั ญาณ เมื่อผ้เู ล่นเข้าประจาที่แล้วคนตีจึงตีโหมง่ พรอ้ งร้องวา่
“อีหลดั ถัดทา” จากนั้นตีโหม่งอีก ๒ ทีเพ่อื บอกท่าตา่ งๆ ผเู้ ลน่ แสดงท่าทางยกั เอวซา้ ยทีหน่งึ ขวา
ทีหนึ่ง พรอ้ มร้องว่า “ถัดถัดทา่ ถดั ท่าท่าถดั ” จนกวา่ คนตีโหมง่ ตีให้สญั ญาณเปลี่ยนท่า โดยผตู้ ี
โหม่งตีรัวสญั ญาณผู้เล่นหยดุ ยืนอยู่กบั ทด่ี ว้ ยวิธรี ้องบอกว่า “โมงครุ่ม” ตีโหมง่ ๒ ที เสียงดงั
“มงๆ” ผูแ้ สดงใชไ้ มก่ าพดตีที่หน้ากลองซา้ ยที ขวาที ให้ดงั “ครมุ่ ๆ” ผู้ตีโหมง่ ตีรัวสัญญาณใหผ้ ู้
แสดงหยุด แล้วบอกทา่ ใหม่
ท่าทีใ่ ชแ้ สดงโมงคร่งุ มีมีหลายทา่ เช่น ท่าบัวตมู ท่าบัวบาน ท่ามงั กรฟาดหาง ทา่ พระจนั ทร์ทรง
กลด ท่าเทพนม ท่าชา้ งประสานงา ท่าเมขลาล่อแกว้ ทา่ รามสูรขวา้ งขวาน ท่าหนุมานถวาย
แหวน และทา่ พระอินทรเ์ ป่าสงั ข์

กุลาตีไม้

กุลาตีไม้ เป็ นการละเล่นของหลวงอย่างหน่ึงซ่ึงมีมาตง้ั แต่สมยั กรุงศรีอยุธยาถึง
ปัจจุบัน การละเล่นดังกล่าวแสดงในพระราชพิธีต่าง ๆ อาจแสดงในเขต
พระราชฐานหรอื นอกเขตพระราชฐาน อยา่ งเช่นท่แี สดงในปจั จุบนั ท่ที อ้ งสนามหลวง
คาวา่ กุลา เป็ นช่ือกล่มุ ชาตพิ นั ธุห์ น่ึง. กลุ าตีไมม้ กั จะเลน่ คู่กบั โมงครุ่มและแตง่ ตวั
เหมือนกนั ถือไมก้ าพตหรือไมก้ ระบองสน้ั คนละ ๒ อนั เหมือนกนั กุลาตีไมม้ ี ๒
ชนิด คือ กลุ าตีไมท้ ่ีมีดนตรีประกอบและท่ีไม่มีดนตรีประกอบ ผูเ้ ล่นจะแบ่งเป็ นก่ี
กลุ่มก็ไดต้ ามขนาดของสถานท่ี แต่ละกลุ่มมีผูเ้ ล่นเป็ นจานวนคู่ เร่ิมดว้ ยการ
นงั่ คกุ เข่าเป็นแถว ถวายบงั คม แลว้ จดั เป็นวงหนั หนา้ เขา้ หากนั วางไมก้ าพตพาดทบั
ไวข้ า้ งหนา้ รอ้ งบทรอ้ งพลางตบมือใหเ้ ขา้ จงั หวะ เม่ือลกุ ข้ึนยนื ก็ใชไ้ มก้ าพตตเี ป็ น
จงั หวะ โดยตไี มข้ องตนเองและตกี บั ไมข้ องคนท่อี ยู่ขา้ ง ๆ ขยบั ยา่ งเดินเป็ นวงและ
ใชไ้ มก้ าพตตตี ามจงั หวะเพลงท่รี อ้ ง ทาซ้า ๆ เร่ือย ๆ ไป ตอนจะเลิกผูเ้ ล่นตีกนั เป็ น
คู่ ๆ ออกไปจากสถานท่เี ลน่

กุลาตไี ม้

ตวั อย่างบทรอ้ งกลุ าตไี ม้ :

ศกั ดานุภาพเลศิ ล้า แดนไตร
สทิ ธิครูมอบให้ จง่ึ แจง้
ฤทธาเช่ียวชาญชยั เหตใุ ด นาพอ่
พระเดชพระคณุ ปกเกลา้ ไพรฟ่ ้ าอยู่เยน็

แทงวสิ ัย

แทงวสิ ยั เป็นการแสดงราอาวธุ ของ
ผูแ้ สดง ๒ คน เป็นการละเลน่ ท่ใี ช้
เวลาไม่นานเพยี งชวั่ แหข่ บวน
โสกนั ต์

การแสดงแทงวิสยั ผูแ้ สดงใชป้ ลายอาวธุ ประแตะกระทบกนั ขา้ งบน
บา้ งขา้ งลา่ งบา้ ง เตน้ เวยี นไปเวยี นมาซา้ ยทีขวาที เตน้ กา้ วย่างวนไป
มาแลว้ กลบั เขา้ ประแตะอาวุธกนั อีก อย่างเดียวกบั การสูร้ บในการ
แสดงง้วิ ของจนี การแสดงดาเนินไปตามทานองของจงั หวะของวงป่ี
พาทยท์ บ่ี รรเลงประกอบ เพลงท่ใี ชแ้ สดงช่ือ แทงวสิ ยั และมีการนา
เพลงกลม ซ่ึงเป็ นเพลงหนา้ พาทยท์ านองหน่ึงสาหรบั ใชป้ ระกอบ
กิริยาไปมาทางอากาศของเทพเจา้ หรือตวั ละครสูงศกั ด์ิมาบรรเลง
ประกอบการแสดงดว้ ยการแตง่ กายของผูแ้ สดงแทงวสิ ยั สวมเส้อื ผา้
ผดั หนา้ ติดหนวดเคราคลา้ ยตวั เส้ยี วกางหรือนายทวารบาลของจีน
ศีรษะสวมเทรดิ มอื ถอื หอกหรอื
ทวน

กระอั้วแทงควาย

กระอว้ั แทงควายเป็ นการเล่นของทวายหรือของพม่า มอญ คาวา่ กระอว้ั เป็ นภาษาทวาย เป็ นช่ือสามีของนาง
กะแอ การแต่งกายของผูแ้ สดงกระอว้ั แทวงควาย ผูแ้ สดงคอื ตากระอว้ั เป็ นสามี และนางกระแอ เป็ นภรรยา
และควายโดยมีคนสวมเขา้ ไปในห่นุ ควาย ตากระอว้ั สวมเส้อื หรือถอดเส้อื ก็ได้ ถือหอก ผูท้ ่ีเลน่ เป็ นนางกระแอ
แตง่ ตวั เป็นผูห้ ญิง ผดั หนา้ ขาว บางครง้ั มีการแตม้ ไฝเม็ดใหญ่ กระเดียดกระทาย (กระบงุ ขนาดเล็ก) อาจถือร่ม
เพ่ิม ขณะเล่นใชร้ ่มคอยค้าควายไวเ้ พ่ือป้ องกนั ตวั ว่ิงหลบหลกี ควายมิใหเ้ ขา้ มาทารา้ ย การแสดงกระอว้ั แทง
ควาย มงุ่ ความสนุกสนานชวนขบขนั มากกวา่ อยา่ งอน่ื ดาเนินเร่ืองการลา่ ควาย ผูแ้ สดงเป็ นนายกระอว้ั ถือหอก
ใหญ่ มีนางกระแอเดินตามดว้ ยท่าทางกระตงุ้ กระต้ิง พอพบ ควายกร็ อ้ งหวดี วา้ ยตะกยุ ตะกายสามี เม่ือควาย
ทาทา่ ไลข่ วดิ สามกี เ็ ง้อื หอกแทง ผลดั กนั หนีผลดั กนั ไลไ่ ปเร่ือยๆ คนดูก็จะเฮฮาและแตกต่นื ตกใจบา้ งในตอนท่ี
ควายวง่ิ หนีมาทางคนดู