| ที่มา | ดำรง ลีนานุรักษ์ |
|---|---|
| เผยแพร่ |
ในช่วงเกือบ 2 ปีของโควิด-19 มีผลกระทบต่อตลาดกล้วยไม้ของไทยสูงมาก ที่ชัดเจนคือการส่งออกวูบ ผู้ผลิตกล้วยไม้เพื่อส่งออกโดยเฉพาะไปอเมริกาและยุโรปกระทบหนักมาก อีกทั้งการซื้อเพื่อใช้งานในประเทศก็ลดน้อยลงตามภาวะเศรษฐกิจที่ลดลง ธุรกิจด้านการท่องเที่ยวและการโรงแรมถดถอยจนแทบไม่มีการซื้อกล้วยไม้มาใช้งาน การซื้อตามร้านหรือตลาดต้นไม้ของคนทั่วๆ ไปก็ลดน้อยลงมาก
ในกรณีลูกค้าที่ซื้อกล้วยไม้แบบซื้อปลีกในประเทศพอจะแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มหลัก คือ
1. ซื้อให้คนอื่นเป็นของขวัญ ส่วนใหญ่ผู้รับไม่เข้าใจธรรมชาติของกล้วยไม้ หลังดอกโรยก็จะปลูกไปตามยถากรรม ส่วนใหญ่ตายหรือโทรมไป
2. ซื้อมาปลูกเลี้ยงเอง มีทั้งที่เข้าใจและศึกษาหาความรู้ที่เพิ่มทักษะให้เป็นมือสมัครเล่น ไปจนถึงนักกล้วยไม้ที่เข้ากลุ่มเข้าชมรมหรือเป็นสมาชิกสมาคมกล้วยไม้ แต่ก็มีอีกพวกหนึ่งที่ส่วนมากชอบ สนใจ อยากเลี้ยง แต่ซื้อมาเลี้ยงแล้วไม่นานก็ตายไปเพราะไม่เข้าใจธรรมชาติของกล้วยไม้
จากข้อมูลใน 2 ข้อข้างบนนี้จะเห็นได้ว่า เราสามารถที่จะเพิ่มยอดขายต้นกล้วยไม้ให้มากขึ้นได้ถ้าผู้ซื้อทั้ง 2 ข้อมีความพอใจที่กล้วยไม้ที่ซื้อไปได้ถูกใช้ประโยชน์ได้มากขึ้นและนานขึ้น นั่นคือมีชีวิตรอดและออกดอกต่อๆ ไปให้เชยชมได้นาน ตรงนี้จะเห็นได้ว่ามีช่องว่างหรือปัญหาอยู่ นั่นคือ การเลี้ยงกล้วยไม้เป็นเรื่องทั้งศาสตร์และศิลป์ อีกทั้งการที่ผู้ซื้อหรือผู้ชอบเลี้ยงกล้วยไม้ต้องขึ้นโรงซาแรนเพื่อการเลี้ยงกล้วยไม้ตามหลักวิชาการดังที่ฟาร์มกล้วยไม้เพื่อการค้าทำอยู่ ก็เป็นเรื่องเกินกำลังไป แนวคิดหนึ่งที่จะนำเสนอคือ การผลิตต้นกล้วยไม้เพื่อการใช้งานในการติดต้นไม้ใหญ่คล้ายหรือเลียนแบบธรรมชาติ ในการนี้จะต้องมีการปรับเปลี่ยนหรือปรับแก้หลายอย่างในระบบการผลิตกล้วยไม้ ระบบการตลาด และการสร้างความรู้ให้เกิดในผู้บริโภคกล้วยไม้ทั้งเพื่อการใช้ติดต้นไม้ตามบ้าน ตามโรงแรม รีสอร์ต สถานที่ท่องเที่ยวหรือสวนสาธารณะต่างๆ
โครงสร้างของระบบการผลิตกล้วยไม้ของไทยที่เป็นอยู่
การผลิตกล้วยไม้ในเชิงธุรกิจเพื่อขายต้นของไทย ได้ถูกพัฒนามาร่วม 70 ปี เพื่อผลิตกล้วยไม้ในกระเช้า ที่เริ่มต้นเป็นกระเช้าไม้ แล้วเปลี่ยนมาเป็นกระเช้าพลาสติกที่มีลวดแขวน 4 เส้น จนกลายเป็นมาตรฐานระบบการผลิตที่สะดวกทั้งผู้ผลิต ผู้ขาย และผู้ซื้อ โดยเฉพาะกล้วยไม้กลุ่มแวนด้าและหวาย ในการผลิตจะนับหนึ่งที่การเลี้ยงลูกไม้ที่ออกจากขวดเพาะ ที่ผู้ผลิตเชิงการค้าส่วนใหญ่จะมีศักยภาพในการคัดเลือกพ่อแม่ต้นกล้วยไม้ที่จะใช้ผสมพันธุ์และผสมติดฝักกล้วยไม้ เพื่อส่งห้องแล็บเพาะลูกไม้ในขวดแบบปลอดเชื้อหรือส่งต้นที่คัดเลือกแล้วว่าสวยงามไปเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เพื่อขยายจำนวนในขวดเพาะ เมื่อทุบขวด ตามที่นักกล้วยไม้เรียกว่า ออกขวด ก็จะเลี้ยงลูกไม้เล็กๆ แบบอนุบาล ที่เรียกไม้นิ้ว จนโตได้ระดับหนึ่งถึงขึ้นกระเช้าเพื่อให้โตถึงระยะเริ่มออกดอก จึงนำส่งตลาดหรือขายส่งตามคำสั่งซื้อ ระบบการผลิตแบบนี้คงดำเนินต่อไปหลังโควิด-19 อย่างไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลงมาก ด้วยระบบการผลิตและโครงสร้างการตลาดลงตัวกันอยู่และโดยเฉพาะธุรกิจการส่งออกต้นกล้วยไม้ที่การตลาดต้องการต้นกล้วยไม้ที่มีดอกอยู่
การปรับระบบการผลิตบางส่วนในฟาร์ม
เพื่อผลิตป้อนตลาดการนำต้นกล้วยไม้ไปติดต้นไม้ปรับภูมิทัศน์
หลายท่านอาจจะสงสัยว่า ทำไมต้องมีการปรับระบบการผลิต? หลายท่านก็นำกล้วยไม้ที่ซื้อมา หรือที่มีคนให้มาเป็นของขวัญเมื่อดอกโรยแล้วไปผูกติดตามต้นไม้ในบ้านอยู่แล้ว บ้างก็รอดบ้างก็ตาย ความจริงมีอยู่ว่า กล้วยไม้ที่เลี้ยงตามฟาร์มกล้วยไม้ใหญ่ๆ จะเลี้ยงใต้ซาแรนที่จะพรางแสง นั่นคือจะมีแสงลอดลงมาแค่ 40% เป็นส่วนใหญ่ นั่นคือ ต้นกล้วยไม้ถูกผลิตออกมาภายใต้การพรางแสง ไม่เคยโดนแดดตรงๆ เลย
แสง เมื่อเราเอาต้นกล้วยไม้เหล่านี้ไปติดหรือผูกติดกับต้นไม้ใหญ่ สิ่งที่เราควบคุมไม่ได้คือปริมาณแสงที่จะส่องลงมาตรงที่ต้นกล้วยไม้ ถ้าเราเลือกจุดที่เป็นร่มเงาไม่โดนแสงตรงๆ บ้างเลยหรือโดนแสงที่ลอดผ่านพุ่มใบลงมารำไรบ้าง ต้นกล้วยไม้นั้นก็จะขาดแสง ต้นมักจะเขียวเข้มใหญ่ (ถ้ามีการรดน้ำให้ปุ๋ย) แต่มักจะไม่ออกดอก หรือออกดอกยาก
แต่ถ้าเราเอาไปติดต้นไม้ที่มีพุ่มโปร่งหรือต้นไม้ตระกูลปาล์มและหมากที่จะโดนแดดกราดตรงๆ แรงๆ แค่วันเดียว ใบส่วนที่โดนแดดกราดตรงๆ โดยเฉพาะช่วง 2 ชั่วโมงก่อนหรือช่วง 3 ชั่วโมงหลังเที่ยง ใบจะไหม้แบบคล้ายโดนน้ำร้อนลวก เน่าเสียหายและอาจติดเชื้อเข้าไส้ตายได้ ทั้งนี้ เป็นเพราะว่า กล้วยไม้ทั้งหมดที่ขายกันอยู่ถูกเลี้ยงมาใต้การพรางแสง 60% นั่นคือได้รับแสงเพียง 40% มาตลอดชีวิตเขา เขาจึงแพ้แดดตรงๆ ไม่มีภูมิคุ้มกันแดดตรง แต่ถ้าเข้าใจธรรมชาติของกล้วยไม้เราสามารถสร้างภูมิคุ้มกันแดดตรงให้เขาได้ โดยการนำกล้วยไม้ค่อยๆ ถูกกราดแดดมากขึ้นทีละน้อย ค่อยๆ เพิ่มระดับความเข้มและระยะเวลาโดนกราดแดดที่ค่อยๆ ยาวขึ้น จนกล้วยไม้กลุ่มแวนด้าและหวายสามารถโดนแดดตรงๆ แม้เวลาเที่ยงหรือบ่ายได้ นี่เป็นเรื่องระดับแสงที่ต้องทำความเข้าใจและปรับแก้ให้ถูกต้อง ตรงนี้ถ้าผู้ซื้อต้นกล้วยไม้เข้าใจและนำกล้วยไม้ค่อยๆ ใช้เวลาปรับให้กล้วยไม้ได้รับแสงแดดเข้มขึ้น ก็สามารถนำไปผูกติดต้นไม้ใหญ่ที่อาจจะรับแสงตรงๆ ช่วงก่อนเที่ยงหรือบ่ายได้
ในทางปฏิบัติ การสร้างภูมิคุ้มกันแดดให้ต้นกล้วยไม้ ในฟาร์มสามารถทำได้ง่ายๆ ด้วยการปรับโรงเรือนทางทิศตะวันตกให้เปิดให้แสงช่วงบ่ายลอดเข้ามาได้ แล้วหมายเขตหรือแนวราวแขวนกล้วยไม้ว่าถึงบ่าย 3 โมงแดดล้วงมาถึงตรงไหน และแนวราวแขวนถัดออกไปแดดช่วงบ่าย 2 ล้วงถึงตรงไหน ถัดไปเป็นแนวราวแขวนนอกสุดที่รับแดดช่วงบ่ายโมง เป็นต้น จากนั้นเราเริ่มแขวนกล้วยไม้ในกลุ่มราวแขวนที่แดดกราดเข้ามาช่วงบ่าย 3 ชุดหนึ่ง สักสองสามสัปดาห์ขยับไปแนวที่รับแสงช่วงบ่าย 2 ไว้สักสองสามสัปดาห์ขยับไปแนวที่รับแดดช่วงบ่ายโมง แขวนไว้สัก 1 เดือน คำแนะนำเรื่องช่วงเวลากราดแดดแต่ละระยะ ยังเป็นการทดลองเบื้องต้น ผู้ที่จะนำไปปฏิบัติควรจะได้ลองผิดลองถูกปรับเรื่องเวลากราดแดดนี้ แต่ที่สำคัญที่ผู้ผลิตกล้วยไม้ต้องศึกษาและทำความเข้าใจเพิ่มเติมอีกเรื่องที่สำคัญคือเรื่องการให้น้ำที่ต้องเพิ่มขึ้น
น้ำ กล้วยไม้เมื่อได้รับแสงเพิ่มขึ้น จะมีการสังเคราะห์แสงมากขึ้นตามลำดับ นั่นคือจะมีกระบวนการเมตาโบลิซึ่มสูงขึ้น ซึ่งจะคู่ขนานไปกับการมีความต้องการน้ำมากขึ้น ดังนั้น จึงต้องวางมาตรการที่จะให้กล้วยไม้ที่กำลังกราดแดดนี้ได้รับน้ำเพิ่มขึ้น เช่น ถ้าปกติสวนกล้วยไม้รดน้ำเช้า-เย็น ก็ควรให้เพิ่มช่วงเที่ยงอีกรอบเพิ่มเติม เราจะพบว่า ถ้าไม่ให้น้ำเพิ่มขึ้น กล้วยไม้อาจจะรากแห้งต้นเบาขึ้น ด้วยน้ำในต้นได้ถูกดึงไปใช้มากขึ้นจนบางครั้งใบเริ่มไม่เต่งตึงหรือเริ่มเหี่ยวลงบ้าง อันเป็นสัญญาณ
การผลิตเพื่อส่งตลาดจัดสวน
กล้วยไม้ไม่ต้องขึ้นกระเช้า
จากประสบการณ์ที่ได้รับจ๊อบเล็กๆ การนำกล้วยไม้ในสวนของผู้เขียนไปติดต้นไม้ใหญ่ในบ้านคหบดีท่านหนึ่งในกรุงเทพฯ ซึ่งเป็นการรับช่วงงานส่วนการติดกล้วยไม้ จากโครงการจัดสวนและปรับภูมิทัศน์ พบว่ากล้วยไม้ที่ตัดต้นมาจากกอหรือต้นที่ติดต้นไม้อยู่พร้อมตัดรากก็จะแพ็กง่ายไม่เปลืองที่ และพร้อมใช้งาน แต่ต้นกล้วยไม้ที่อยู่ในกระเช้าและแพ็กส่งลงมาตามสภาพก็จะกินที่ในการแพ็กหนึ่ง เมื่อมาถึงที่ไซต์งานแล้วเป็นภาระต้องมาถอดกล้วยไม้แต่ละต้นออกจากกระเช้าพร้อมตัดแต่งรากให้สั้น กระเช้าและลวดจะกองเป็นขยะที่ต้องกำจัดกองโต ค่าแรงงานและเวลาที่เสียตรงนี้ก็มาก และเมื่อนึกย้อนไปในขั้นตอนการผลิตกล้วยไม้ก็จะเห็นได้ว่า ต้นทุนในการทำไม้กระเช้าสูงมาก ทั้งค่ากระเช้า ลวด แรงงาน ราวแขวน พื้นที่โรงเรือน ฯลฯ แต่ในแง่ผู้ซื้อกล้วยไม้ไปติดต้นไม้ เขาต้องการต้นกล้วยไม้ใหญ่พร้อมออกดอก อาจจะเป็นต้นที่ถกมาจากกระบะปลูกหรือตัดยกต้นมาก็ได้ นี่คือจุดที่จะนำเสนอว่าถ้า ถ้านะครับ ถ้าตลาดต้นกล้วยไม้เพื่อติดต้นไม้ใหญ่ในการจัดสวนถูกพัฒนาขึ้นมา ผู้ผลิตกล้วยไม้เพื่อการนี้ก็ไม่จำเป็นต้องขึ้นต้นกล้วยไม้เป็นไม้กระเช้า สามารถปลูกบนโต๊ะแบบที่เลี้ยงลูกไม้ที่ขึงด้วยซาแรนได้เลย การปรับเรื่องการเลี้ยง การกราดแดด ก็จะถูกปรับเปลี่ยนไปได้จากต้นแบบง่ายๆ ที่นำเสนอ ด้วยผู้เลี้ยงกล้วยไม้มืออาชีพจะมองทะลุและมีหัวคิดในการปรับเปลี่ยนรูปแบบไปได้อีกมาก อนึ่ง ด้วยตลาดทางด้านนี้ก็ยังไม่ได้ถูกพัฒนาขึ้นมาอย่างเป็นรูปธรรม ใครที่สนใจในเรื่องนี้ก็มีเวลาในการศึกษาเตรียมการอีกนานอยู่
พันธุ์กล้วยไม้ที่เหมาะสม
1. กลุ่มไม้พันธุ์แท้ ข้อเสียของกล้วยไม้พันธุ์แท้คือออกดอกปีละครั้งเมื่อถึงฤดูกาลของเขา ซึ่งในแต่ละชนิดไม่ตรงกัน แต่จะมีกระจายกันออกดอกเกือบทุกเดือนตลอดปี ควรเลือกใช้ชนิดที่ดอกใหญ่ ดอกเป็นช่อห้อยสวย สีสันฉูดฉาด ที่สำคัญคือถ้าหอมจะเป็นต่อ ตัวอย่างเช่น กุหลาบเหลืองโคราช เป็นไม้ที่สวย หอม มีเสน่ห์ที่ใครเห็นจะชอบและติดใจ มีกล้วยไม้ไทยพันธุ์แท้อยู่หลายชนิดที่ชอบแดดตรงๆ เช่น แวนด้าใบกลม (กลมเหมือนแท่งดินสอ) ที่ชื่อเอื้องโมก
2. กลุ่มลูกผสมแวนด้าและใกล้เคียง มีข้อได้เปรียบที่ดอกใหญ่ มีหลายสีสัน ส่วนใหญ่ที่ทำตลาดกันอยู่จะออกดอกปีละหลายครั้ง ข้อเสียของแวนด้าดอกใหญ่ในการใช้จัดสวนคือ เมื่อต้นโต สูงขึ้น มักจะโน้มเอียง ห้อยออก หรือทิ่มหัวลง โดยเฉพาะเวลาออกดอกช่อใหญ่ๆ จะหนัก ทำให้ช่อโน้มลงหรือพลอยดึงต้นหัวทิ่มลง
3. กลุ่มลูกผสมไม้หอมดอกกลาง ที่น่าสนใจคือ ลูกผสมสายแวนด้า สามปอย กับสายเทสเซลลาต้า และต้นลูกผสมชื่อมิมิปาล์มเมอร์ ที่มีทั้งสีสันและความหอม ด้วยที่ผ่านมานักผสมพันธุ์กล้วยไม้เน้นพัฒนากล้วยไม้กระเช้าสายแวนด้า ที่มีมาตรฐานช่อตั้งตรง ระเบียบดอกดี ทำให้ไม้พันธุ์แท้ช่อห้อยอีกหลายตัวไม่ได้ถูกพัฒนามาอย่างจริงจัง แต่ถ้าเพื่อตลาดติดต้นไม้ใหญ่เพื่อปรับภูมิทัศน์ ไม้ช่อห้อยที่สีสวยและหอม กลับมีเสน่ห์และเป็นต่อ
4. กลุ่มหวายและอื่นๆ ความจริงหวายลูกผสมที่มีขายอยู่ในตลาดบ้านเราทุกวันนี้ ได้ถูกนำไปใช้งานติดต้นไม้มานานแล้ว เพราะราคาถูก เช่น กลุ่มหวายลูกผสม นอกจากนี้ ฟาแลนนอปซิสหรือแม้แต่แคทลียาก็สามารถนำมาติดต้นไม้ได้ดี
ตลาดกล้วยไม้เพื่อใช้ในการจัดสวนจะเกิดได้อย่างไร
ในธุรกิจการจัดสวน โดยเฉพาะงานใหญ่ระดับโรงแรม 4-5 ดาว ศูนย์การค้าใหญ่ๆ สวนเชิงการค้าต่างๆ สนามกอล์ฟ รีสอร์ตหรู ฯลฯ จะเริ่มต้นด้วยเจ้าของโครงการจะจ้างบริษัทเขียนแบบภูมิทัศน์เขียนแบบและวางสเปกไม้ในโครงการ ทุกวันนี้กล่าวได้ว่ายังไม่มีการเขียนแบบจัดสวนโดยใส่งานการติดกล้วยไม้เข้าไปด้วย ทั้งนี้ เรื่องกล้วยไม้กับการจัดสวนเป็นอะไรที่ไม่มีการสอนในสาขาภูมิสถาปัตย์ (ผู้ออกแบบสวนเป็นสถาปนิกสาขานี้) หรือผู้ปฏิบัติงานในด้านการจัดสวน อาจจะจบสาขาพืชสวน พืชสวนประดับ หรือภูมิทัศน์ ที่แม้อาจจะได้เรียนวิชากล้วยไม้ แต่ยังไม่มีการสอนการใช้กล้วยไม้ติดต้นไม้เพื่อการจัดสวน ดังนั้น ในกรอบของวงการจัดสวนและออกแบบจัดสวนจึงยังไม่มีเรื่องนี้เข้าไปเกี่ยวข้อง และคงจะไม่เกิดขึ้นอย่างเป็นรูปธรรมหรือเกิดความต้องการกล้วยไม้มาใช้งานอย่างมากมายมหาศาลได้
นอกจากเราจะทำอย่างไรที่จะให้เจ้าของโครงการต้องการ! จะทำอย่างไรให้นักภูมิสถาปัตย์ได้เรียนรู้และเข้าใจเรื่องกล้วยไม้กับการติดต้นไม้ใหญ่ในงานภูมิทัศน์! คำตอบคือ การศึกษาเรียนรู้ ผู้ออกแบบถ้าได้ซึมซับความงดงามของกล้วยไม้ที่ออกดอกงามสะพรั่งอยู่บนต้นไม้ เดินผ่านก็หอมอบอวลให้ต้องสูดลมหายใจดมแรงๆ อย่างชื่นใจ ก็จะเกิดจินตนาการและแรงบันดาลใจนำไปใช้เขียนแบบของเขาเสนอเจ้าของโครงการ ขณะเดียวกัน ผู้ปลูกเลี้ยงก็ต้องมีความพร้อมที่จะผลิตกล้วยไม้ป้อนให้ตามสเปกที่เขาวางไว้
ดังนั้น ในขณะที่ทั้งซัพพลายและดีมานด์ยังไม่เกิด บทความนี้จึงขอทำหน้าที่จุดประกายความคิด ที่จะก่อให้เกิดการเรียนรู้และศึกษาของผู้ที่เกี่ยวข้อง ในอนาคตนักออกแบบ นักจัดสวนและสวนกล้วยไม้ที่ผลิตต้นขายจะต้องมีการสื่อสารกัน และนำไปสู่การเรียนรู้ร่วมกัน และร่วมมือกันปั้นงานหรือธุรกิจนี้ขึ้นมาแบบวินวิน ผลลัพธ์ (ในอนาคต) คือเราจะมีสวนหรือสนามที่มีต้นไม้ใหญ่ชนิดต่างๆ มีกล้วยไม้นานาชนิดติดอยู่อย่างดูเป็นธรรมชาติและสวยงาม
ในตอนต่อไปจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับเทคนิคการติดกล้วยไม้กับต้นไม้ใหญ่เพื่อการจัดสวนและภูมิทัศน์ ซึ่งจะเป็นการเริ่มต้นการเรียนรู้ในเรื่องนี้ของคนที่สนใจทั่วไป นักจัดสวน นักภูมิทัศน์ และนักภูมิสถาปัตย์
